DANİMARKALI GURBETÇİNİN YURTDIŞI BORÇLANMA VE EMEKLİLİK HAKKI
Hemen belirtelim ki, bir kişinin Türk sosyal güvenlik sisteminde emekli olması yaş, sigortalılık süresi ve ödenmiş asgari prim günü şartlarının hepsinin yerine getirilmiş olmasına bağlıdır. Bu ise emekli olacak kişinin sigortalılık statüsüne ve ilk sigortaya girdiği tarihe göre belirlenir.
Örneğin; Bir bayan gurbetçimiz Danimarka’ya gelmeden önce SSK kapsamında 16.05.1992 tarihinden itibaren 380 gün Türkiye’de çalışması varsa SSK kapsamında 5525 gün, 20 yıl sigortalılık süresi ve 48 yaşında emekli aylığına hak kazanır. Danimarka’da geçen çalışma, bir yıla kadar işsizlik veya boşta geçen süre ile ev hanımlığı sürelerini borçlanarak 5525 günü tamamlayabilir. Veya 3600 gün, 15 yıl sigortalılık süresi ve 58 yaşında da emekli olma imkanı vardır.
Yine örneğin; Danimarka’ya gelmeden önce 23.06.1987’den itibaren Bağkur’a tabi ödenmiş prim günü olan bir erkek Danimarkalı gurbetçimiz ise Bağkur kapsamında yurtdışı sürelerinden çalışma ve işsizlik sürelerini borçlanarak 9000 (25 yıl) prim gününü tamamlayıp 50 yaşında emekli aylığına hak kazanır. Diğer bir imkanı ise 5400 günle 58 yaşında emekli olmak.
Kısacası yurtdışı borçlanma gurbetçimizin Türkiye’deki en son sigortalılık statüsüne, emeklilik şartları da tabi olduğu sigortalılık statüsündeki ilk sigorta girişine göre belirlenir.
Danimarkalı gurbetçinin Türkiye’de sigorta girişi yoksa bu durumda 2008 yılındaki kanun değişikliğinden sonra 3201 sayılı kanuna göre yurtdışı borçlanması Bağkur (4b) kapsamında yapılır.
Danimarka Emeklilik Sigorta (Den Sociale Sikringsstyrelse) Rejimine giriş tarihi Türkiye için de sigortaya ilk giriş tarihi sayılır mı?
Yukarıda açıkladığımız gibi Türkiye’de eski sigorta girişi olup daha sonra Danimarka’ya gelen gurbetçimizin sigortalılık statülerinin değiştirilmesi mümkün olmakla birlikte ilk defa sigortaya giriş tarihi problemi yoktur.
Ancak Türkiye’de hiç sigorta girişi olmayan yurtdışındaki ve dolayısıyla Danimarka’daki gurbetçinin yaşadığı ülkedeki ilk sigorta girişi Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılır mı? Bu konu çok önemli zira emekli olmaya hak kazandıran şartlar buna göre belirleniyor.
Yurtdışında ilk sigorta girişinin Türkiye’de de ilk sigorta girişi sayılması Türkiye ile o ülke arasında bir sosyal güvenlik sözleşmesi yapılması ve o sözleşmede yurtdışındaki ilk sigorta girişinin Türiye için de ilk sigorta girişi sayıldığına dair açık bir hüküm olmasına bağlıdır. Bu iki şartın bir arada yerine getirilmesi gerekir.
Örneğin Türkiye ile Almanya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi ve bu sözleşmenin 29/4 maddesinde açıkça Alman Emeklilik Kasasına ilk sigorta girişinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağına dair hüküm var. Bununla Türkiye’de hiç sigorta girişi olmayan bir bayan 2016 yılında Türkiye’de bir haftalık çalışma yaptıktan sonra Almanya’daki sigortaya ilk giriş tarihi olan 3.3.1984 tarihi esas alınarak 3600 günle 58 yaşında emekli aylığına hak kazanabiliyor.
Danimarka açısından bakıldığında ise Türkiye Cumhuriyeti ile Danimarka Krallığı arasında halen yürürlükte olan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunuyor. Ancak bu sözleşmede Danimarka Emeklilik Sigorta Kurumuna (Den Sociale Sikringsstyrelse) tabi ilk sigorta girişinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağına dair açık bir hüküm bulunmuyor.
Hatta Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 11.09.2014 tarihindeki kanun değişikliğinden sonra 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi ile hangi ülkelerdeki ilk sigorta girişlerinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağını belirlemiştir. Buna göre ilk sigorta girişiyle ilgili sözleşmesinde hüküm olan ülkeler Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, Kanada, Kebek, KKTC, Lüksemburg, Makedonya ve Slovakya olarak sıralanmıştır. Görüldüğü gibi bu ülkeler arasında sözleşmeleri olmasına rağmen kuzey ülkeleri diyebileceğimiz Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya ve İngiltere bulunmuyor.
Mahkeme yolu ile Danimarka’daki ilk sigorta girişi Türkiye için de saydırılabilir mi?
Maalesef bunun için de olumlu bir cevap vermek mümkün değildir. Her ne kadar Türkiye Cumhuriyeti ile Danimarka Krallığı arasında halen yürürlükte olan Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 33.maddesine dayanılarak davalar açılmış ise de en yeni Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 3.11.2016 günlü ve 2016/9565- 13321 sayılı içtihadında da belirtildiği gibi “… anılan hüküm sigortalı sürelerin aylığı yetmemesi durumunda ikamet sürelerinin de sigortalı sürelerle çakışmaması koşuluyla aylıkta nazara alınabileceğine dair bir düzenleme olup, Türkiye Cumhuriyeti ile Danimarka Krallığı arasındaki Sosyal Güvenlik Sözleşmesi’nde, Danimarka ülkesinde çalışmaya başlanılan veya Danimarka Emeklilik Sigorta Rejimine tabi olunan ilk tarihin Türkiye’de sigorta başlangıcı sayılması gerektiğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır” denilerek mahkemelerce de kabul edilmemektedir.
Danimarkalı gurbetçinin emeklilik şartları nasıl belirlenecek?
3201 sayılı yurtdışı borçlanma kanunun 5.maddesinin 2 ve 3. fıkraları şöyledir; “ (2) Sosyal güvenlik kanunlarına tabi hizmetleri olanların, borçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları ile ilgili hizmetlerine katılır. Sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür. (3) Sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan istek sahiplerinin sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleri tarihten borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülen tarihtir”
Örneğin; 1.1.1967 doğumlu Danimarkalı bayan bir gurbetçimiz çocuk yaşlarda Danimarka’ya gelmiş ve bir ara 3.7.1990 tarihinde Türkiye’de bir haftalık sigortalı çalışmıştır. Bu gurbetçimizin 3201 sayılı kanunun 1.maddesi gereğince 18 yaşını doldurduğu 1.1.1985 tarihinden itibaren yurtdışındaki sürelerini borçlanıp bedelini yatırdığımızda sigorta girişi 3.7.1990 tarihinden borçlandığı süre kadar geriye götürülecek ve ilk sigorta girişi 01.01.1985 olacaktır. Bu durumda 1990 yılındaki sigorta girişine göre SSK kapsamında 20 yıl sigortalılık süresi, 5450 günle 47 yaşında emekli olacağına 1985 tarihindeki sigorta girişine göre 5000 günle 41 yaşında emekli aylığına hak kazanacaktır.
Örneğin; Aynı gurbetçimiz yaz tatilinde 7.7.2013 tarihinde Türkiye’de sigorta girişi yapmıştır. Bu halde 18 yaşını doldurduğu 01.01.1985 tarihinden itibaren yurtdışı sürelerinden maalesef en az 7200 gününü borçlanmak zorundadır. Zira 20 yıllık sigortalılık süresi 7200 gün yapmaktadır. Bu süreyi borçlandığında sigorta girişi 7.7.2013 tarihinden geriye doğru 7200 gün götürülerek 7.7.1993 ilk sigorta girişi olarak kabul edilecek emeklilik yaşı ise 50 olacaktır.
Örneğin; Aynı bayanın hiç sigorta girişi yapmadığını kabul edelim. Bu durumda sigortalılık statüsü Bağkur olacaktır. Bağkur kapsamında emekli olabilmek için bayanın yine en az 7200 gün borçlanma şartı vardır. Ancak bu defa sigorta başlangıcı en son borçlanma bedelini yatırdığı tarihten geriye götürülerek tespit edilecektir. En son borçlanma bedelini 07.02.2017 tarihinde yatırmış ise bu tarihten geriye doğru 7200 (20 yıl) götürülerek 07.02.1997 bulunacak ve Bağkur kanununa göre yapılacak hesapla 53 yaşında emekli aylığına hak kazanacaktır.
Yurtdışı borçlanma nasıl yapılmalı?
Yukarıda izah ettiğimiz esaslara göre Danimarkalı bir gurbetçimiz kendisi için en iyi emeklilik ve emekli aylığı şartlarını belirlemek üzere Türk konsolosluklarındaki çalışma ateşeliklerinden, medyada yapılan reklamlara aldanmadan bu konuda uzman ve güvenilir Türk hukuku avukatlarıyla sosyal güvenlik uzmanlarından bilgilenmelidir. Hal böyle olunca vatandaşın başvurularda profesyonel hukuki yardım almadan doğru ve hak kaybı yaşamadan borçlanma yapma imkânı da olamıyor.
Özellikle Türkiye’de eski tarihli sigorta girişleri olmayan gurbetçilerimizin arzu ederlerse öncelikle Türkiye’de kısa süreli ve usulüne uygun bir SSK girişi yapmasını tavsiye ederiz. Her ne kadar yatırılacak prim gün sayısı Bağkur için de SSK için de erkeklerde 9000, kadınlarda 7200 gün ve her ikisi için de en az 5400 gün olsa da bu SSK girişi emekli aylığında Bağkurdan borçlanılan aynı sürelere göre % 25 daha fazla emekli aylığı almalarını sağlar.
Başvuru için hangi belgeler gerekiyor?
Danimarka’daki gurbetçiler yurtdışı borçlanma için durumlarına göre aşağıdaki belgeleri başvuru formlarına eklemelidirler.
1) Danimarka Sosyal Güvenlik Kurumu (Den Sociale Sikringsstyrelse) veya İş Piyasası Tamamlayıcı Aylık Kurumu (Arbejdsmarkedets Tillaegspension-ATP) ya da İşsizlik Kasası (Arbejdsløskasse) gibi sosyal güvenlik kuruluşlarından herhangi birinden alınan ve Danimarka’da çalışılan tarihleri gösteren hizmet cetvelleri, (Bu belge özellikle erkekler için mutlaka gereklidir)
2) Gerek işçi gerekse işveren olarak çalışanlar için işyerinin bağlı olduğu vergi dairesinden (Skattecenter), İşbulma Kurumu’ndan (Arbejdsformidling) ya da çalışılan işyeri resmi kuruluş niteliğinde ise bu kurum ve kuruluşlardan alınan ve çalışılan tarihleri gösteren onaylı çalışma belgeleri (Bu belge özellikle erkekler için mutlaka gereklidir)
3) İşveren olarak kendi nam ve hesabına (serbest) çalışanlar için ayrıca, çalıştıkları işkolunda kurulu oda, birlik, dernek gibi yetkili meslek kuruluşunca düzenlenen onaylı hizmet belgesi ya da vergi dairesinden alacakları kendi adlarına çalıştırdıkları işyerini de gösteren durum belgesi (stamoplysninge), (Bu belge özellikle erkekler için mutlaka gereklidir)
4) Ev hanımları için ise yurtdışında kalış süresi içinde kullanılan Türkiye Cumhuriyeti pasaportları. Pasaportların kaybı, değiştirilmesi veya kayıtların okunamaz olması durumunda Danimarka’da ikamet edilen süreleri gösteren ve ikametlerinin bulunduğu belediyelerden (Kommune) alınan ikamet belgesi (Bopælsattest-alle adresser) ve bunun Konsoloslukça Türkçeye tercümeleri (Bu belge özellikle kadınlar için mutlaka gereklidir)
5) İlgili kurumdan temin edilen çalışma ve hizmet sürelerini gösteren belgelerin tamamının Konsoloslukça onaylanmış Türkçeye tercümeleri gerekmektedir.
6) Konsolosluk çalışma ateşeliğinden “Yurtdışı Hizmet Belgesi” düzenletilmesi halinde ilgili kurumdan temin edilen çalışma ve hizmet sürelerini gösteren belgelerin tamamının Konsoloslukça onaylanmış Türkçeye tercümelerine gerek bulunmamaktadır.
Başvuru belgelerini temin eden gurbetçimiz SGK internet sayfasından, çalışma ateşeliklerinden veya başvurdukları avukat veya sosyal güvenlik uzmanlarından temin edecekleri “Yurtdışı Hizmet Borçlanması Talep Dilekçesi” ile doğrudan Türkiye’de SGK’ya başvurularını yapabilecekleri gibi Danimarka’dan da taahhütlü veya iadeli taahhütlü posta yolu ile başvurularını yapabilirler.
Başvuracak gurbetçimiz Türkiye’deki Adres Kayıt Sisteminde bir adresi varsa o yer Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne veya Merkezine, sistemde adresleri kayıtlı değilse nüfusa bağlı oldukları yer Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne veya Merkezine başvurularını yapmalıdır.
Türkiye’den yurt dışı borçlanma, askerlik ve doğum borçlanması yaparak emekli olmak isteyen Danimarka’daki vatandaşlarımız ile mavi kartlı insanlarımız SGK’nın 06.11.2018 tarihli 2018/38 sayılı Genelge ve 1 Ağustos 2019 tarihinde yürürlüğe giren kanun değişikliğini de nazara alarak öncelikle hangi sigortalılık statüsünde, hangi şartlarda en az borçlanma ile en optimal emeklilik hakkı elde edebilir bunun için konunun uzmanı olarak bizimle iletişim kurup bilgilenmelidir. Bu konuda danışma hizmetimiz ÜCRETE TABİDİR. Gurbetçimiz karar verdikten sonra büromuza vereceği bir vekaletname ile yurtdışı borçlanma ve emekli maaşı bağlatma işlemlerini bizim aracılığımızla yaptırabilir.
Av. Şerif Yılmaz