SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMELERİNDE İŞE İLK GİRİŞ TARİHİNİN TÜRKİYE’DE SAYILMASI
Türkiye Cumhuriyeti ile 35 ülke arasında sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmıştır. Bu ülkelerden AB’ye üye olanlar Almanya, Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İsveç, İngiltere (Brexit yürürlüğe girene kadar), İtalya, Lüksemburg, Macaristan, Romanya ve Slovakya’dır. AB üyesi olmasına rağmen Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkeler ise; Bulgaristan, Estonya, Finlandiya, Güney Kıbrıs, İrlanda, Letonya, Litvanya, Malta, Slovenya ve Yunanistan. Polonya ile 17.10.2017 tarihinde sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ancak Türkiye açısında halen onay sürecindedir. İspanya ve Portekiz ile ise Türkiye arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmamasına rağmen bu ülkeler Türkiye ile birlikte 16.04.1964 tarihli Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi taraf olduklarından karşılıklı hizmetler birleştirilip kısmi aylık bağlanabilmektedir. Diğer ülkeler ise AB üyesi olmayan ülkelerden oluşmaktadır.
İran, Macaristan, Moğolistan ve Kırgızistan ile yapılan sözleşmeler henüz onay aşamasında olduğundan yürülüğe girmemiştir.
Sözleşmeli 35 ülke içerisinde Türkiye sigortasına girişten önce o ülke sigortasına girişin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağına dair sözleşmelerinde hüküm bulunan ülke sayısı ise 20’dir. BunlarAlmanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC, Güney Kore, Lüksemburg, Makedonya ve Slovakya.
Uluslararası ikili veya çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinin Türk hukuk sisteminde geçerliliği ve kanunlar hiyerarşisindeki konumu Anayasamızın 90. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası andlaşmalar KANUN HÜKMÜNDEDİR ve bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamayacağı gibi temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda da uluslararası andlaşma hükümleri esas alınır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile Anayasa Mahkememizin içtihatlarına göre sosyal güvenlik hakkı temel hak ve özgürlükler içerisinde kabul edildiğinden uluslararası andlaşmalardaki hükümlerle Türkiye’deki bir kanun hükmü farklı ise Türk kanunu değil uluslararası sözleşme hükümleri uygulanacaktır ki, bu uluslararası sözleşmenin kanun üzerinde bir etkiye sahip olduğunu gösterir.
EMELİLİKTE İLK SİGORTA GİRİŞİNİN ÖNEMİ NEDİR?
Bir kişinin Türk sosyal güvenlik sisteminde emekli olması yaş, sigortalılık süresi ve ödenmiş asgari prim günü şartlarının hepsinin aynı anda yerine getirilmiş olmasına bağlıdır. Bu ise emekli olacak kişinin sigortalılık statüsüne ve ilk sigortaya girdiği tarihe göre belirlenir.
Örneğin Almanya’ya gelmeden önce Türkiye’de hiç sigorta girişi olmayan 1959 doğumlu bir bayan gurbetçimiz 2017 yılında Türkiye’de bir haftalık çalışma yaptıktan sonra Almanya-Türkiye Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 29/4 maddesine göre Almanya’daki sigortaya ilk giriş tarihi olan 03.03.1984 tarihi esas alınarak SSK kapsamında 3600 günle 15 yıl sigortalılık süresini doldurarak 58 yaşında (ki yaşını doldurduğundan) hemen emekli aylığına hak kazanabiliyor. Bunu sağlayan uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi ve bu sözleşmedeki ilk sigorta girişi ile ilgili maddedir.
Aynı bayan sözleşmesiz bir ülkede (ör:Finlandiya)veya sözleşmeli olmakla birlikte sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmayan bir ülkede (ör: İngiltere, İsveç) çalışmaya 03.03.1984 tarihinde başlasaydı ilk sigorta girişi 2017 yılında Türk sigortasına ilk girdiği tarihten geriye doğru 3600 gün götürüldüğünde sigortaya ilk tabi olduğu yıl 2007 olacaktır ki, bu durumda emekli olması mümkün olmayacaktır. Zira 08.09.1999 tarihinden sonra sigortaya ilk defa tabi olan bir bayan ancak en az 4500 gün, 25 yıl sigortalılık süresi ve 58 yaşında emekli aylığına hak kazanabilir. Bu bayanın Almanya’daki ilk sigorta girişine göre sözleşme dolayısıyla kendisine 3600 gün (10 yıl) yeterken daha fazla borçlanma yapmak zorunda kalacak ve 4500 gün karşılığı bedel yatıracaktır.
Sorun bunla da bitmemektedir. Bu bayanın 4500 gün (12,5 yıl) borçlansa bile 2017 yılında geriye doğru sigorta girişi götürüldüğünde 2004 yılı olacaktır. Bu durumda da 58 yaşını doldurduğu halde25 yıllık sigortalılık süresini 2029 yılında dolduracağından emekli aylığı alamayacak.
Ancak alternatif olarak SSK kapsamında değil de Bağkur kapsamında daha da fazla borçlanarak 5400 gün (15 yıl) ile hemen emekli olabilecektir.
Görüldüğü gibi ilk sigorta girişleri daha az prim günü, daha çabuk sigortalılık süresini doldurma ve daha erken emekli olma imkânı verdiğinden çok önemlidir.
A) SÖZLEŞMESİNDE İLK SİGORTA GİRİŞİ İLE İLGİLİ HÜKÜM BULUNAN ÜLKELER
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 11.09.2014 tarihindeki kanun değişikliğinden sonra 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi ile Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, Kanada, Kebek, KKTC, Lüksemburg, Makedonya ve Slovakya, daha sonra 01.09.2016 tarihli ve 2016/20 sayılı genelge ile bu ülkelere İtalya ve G.Kore de ekleyerek ilk sigorta girişlerinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayıldığı ülkeler olarak belirlenmiştir.
Gerçekten bu ülkelerle yapılan sosyal güvenlik sözleşmelerinde ilk sigorta girişi ile ilgili hükümler bulunmaktadır. Bunları hem uygulamadaki avukat meslektaşlarımıza hem de gurbetçimize yardımcı olmak için aşğıdaki gibi toplayıp alfabetik sıraya göre sıraladık.
ALMANYA
30.04.1964 tarihli Türkiye-Almanya Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 01.04.1987 tarihinde yürürlüğe giren ve Resmi Gazetede yayınlanan II. Ek Protoklle değişik 29/4 maddesi;
“Bir kimsenin Türk sigortasına girişinden önce bir Alman Rant sigortasına girmiş bulunması halinde, Alman Rant Sigortasına girişi, Türk Sigortasına giriş olarak kabul edilir.”
ARNAVUTLUK
14.07.1998 tarihli ve 01.02.2005 tarihinde yürülüğe giren Türkiye-Arnavutluk Sosyal Güvenlik Sözleşmesi madde 7/2 ;
„Taraflardan birinin mevzuatına göre sigortalı olarak ilk işe alınma, yardım hakkının korunması veya tekrar kazanılması şartlarının tespit edilmesinde, diğer Taraftaki süreler ve ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.“
AVUSTURYA
Türkiye Cumhuriyeti ile Avusturya Cumhuriyeti arasında imzalanan 12.10.1966 tarihli ve 01.10.1969 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 21/2 maddesi;
„Bir kimsenin Türkiye’deki sigortalılığından önce Avusturya emekli sigortası mevzuatına tabi bulunmuş olması halinde, Türk mevzuatının uygulanmasında, Avusturya’daki sigortalılığın başlangıcı, sigortaya ilk giriş olarak kabul edilir.“
AZERBAYCAN
17.07.1998 tarihli ve 09.08.2001 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Azerbaycan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 16/3 ;
„Taraflardan birinin mevzuatına göre sigortalı olarak ilk işe alınma zamanı, yardım hakkının korunması veya tekrar kazanılması şartlarının tespit edilmesinde, diğer Taraftaki süreler ve ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.“
BELÇİKA
04.07.1966 tarihli ve01.05.1968 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Belçika Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 28;
“Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları hakkında Türk mevzuatının uygulanmasında; sigortalı, Türkiye’de yaşlılık sigortasına tabi işe girmeden önce Belçika’da bir yaşlılık sigortasına tabi olmuş ise,bu sigortaya tabi tutulduğu İlk gün, Türk mevzuatına göre sigorta kanunlarına tabi işe ilk defa girdiği gün olarak kabul edilir.”
Ancak 28.09.2017 tarihli Resmi Gazetenin mükerrer sayısında yayınlanan 11.04.2014 tarihinde Ankara’da imzalanıp TBMM tarafından 6982 sayılı Kanunla 9.3.2017 tarihinde onaylanan yeni “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Belçika Krallığı Hükümeti Arasında Sosyal Güvenlik Anlaşması” 1966 tarihli Sosyal Güvenlik Sözleşmesini 01.09.2018 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırmıştır. 2014 tarihli yeni sözleşmede Belçika ilk sigorta girişinin Türkiye’de de ilk sigorta girişi sayılacağına dair herhangi bir hüküm bulunmadığından bu sözleşmenin 52/3 maddesi gereğince 01.09.2018 tarihinden önce Belçika sigortasına ilk defa girenlerin ilk sigorta girişleri Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılmaya devam edilmekte, ancak bu tarihten sonra Belçika ilk sigorta girişleri Türkiye için ilk sigorta girişi sayılmamaktadır. (Bkz. SGK’nın 18.12.2018 tarihli Genel Yazısı)
BOSNA HERSEK
27.05.2003 tarihli ve01.09.2004 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Bosna Hersek Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 20/4 ;
“Akit taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır.”
ÇEK CUMHURİYETİ (ÇEKYA)
28.06.2001 tarihli ve 01.05.2005 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Çek Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 21/1 ;
“Türk mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer Akit Taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.”
FRANSA
20/1/1972 tarihli ve 01.08.1973 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Fransa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 30/1 ;
“Bir işçi, Türk mevzuatına tabi olmadan önce Fransız Sosyal Güvenlik rejimlerinden birine tabi olmuşsa Fransız mevzuatına ilk tabii olduğu tarih, Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortalarına ilk defa tabi olduğu tarih olarak kabul edilir.”
GÜRCİSTAN
11.12.1998 tarihli ve 20.11.2003 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Gürcistan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 13/3 ;
“ Taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının belirlenmesinde, diğer Taraftaki sigortalılık süreleri ve ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.“
HIRVATİSTAN
12.06.2006 tarihli ve 01.06.2012 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Hırvatistan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 20/6 ;
„Akit taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır.“
HOLLANDA
05.04.1966 tarihli ve 01.02.1968 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye- Hollanda Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 29;
“Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları hakkındaki Türk mevzuatının uygulanmasında, sigortalı, Türkiye’de yaşlılık sigortasına tabi işe girmeden önce, Hollanda’da bir yaşlılık sigortasına tabi olmuşsa,bahis konusu Hollanda rejimine tabi olduğu ilk gün, Türk mevzuatına göre yaşlılık sigortasına tabi işe ilk defa girdiği gün olarak kabul edilir.”
İSVİÇRE
01.05.1969 tarihli ve 01.01.1972 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-İsviçre Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 15/1-a;
“Bir kimse, Türk mevzuatına tabi olmadan önce İsviçre yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olmuş ise, sözü edilen İsviçre sigortasına ilk defa tabi olduğu tarih, 1’inci maddenin 1’inci fıkrasının A bendinin (a) bölümünde belirtilen Türk mevzuatına ilk defa tabi olduğu tarih sayılır.”
İTALYA
08.05.2012 tarihli ve 01.08.2015 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-İtalya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 19/3 ;
„Akit Taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer Akit Taraftaki ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.“
KANADA
19.06.1998 tarihli ve 01.08.2015 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Kanada Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 8/5 ;
„Bir kimsenin Türk sigortasına girişinden önce Kanada mevzuatına göre sigortalanmış bulunması halinde, bu giriş, Türk sigortasına giriş olarak kabul edilir.“
KEBEK (Quebec veya Québec)
21.11.2000 tarihli ve 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Kebek Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 15/3 ;
„Bir kimsenin, Türk Sigorta Rejimine giriş tarihinden önce, Kebek Gelirler Rejimi Yasası uyarınca bir sigortalılık süresi veya Kebek ülkesinde uygulanan Yaşlılık Yasası uyarınca bir ikamet süresi varsa, bu sürelerden başlangıç tarihi en eski olanı, Türk Sigorta Rejimine giriş tarihi olarak kabul edilir.“
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ (KKTC)
09.03.1987 tarihli ve 01.12.1988 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-KKTC Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 24/3 ;
„Türkiye’de sigortaya tabi tutulmadan önce Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Malullük, Yaşlılık, Ölüm Sigortalarına tabi tutulmuş bir kimse için, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde sigortaya ilk girdiği tarih, Türkiye’de sigortaya ilk giriş tarihi sayılır.“
GÜNEY KORE
01.08.2012 tarihli ve 01.06.2015 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Güney Kore Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 14/5 ;
„Türkiye mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması koşullarının tespitinde, diğer Akit Taraftaki ilk işe başlama tarihi dikkate alınır.“
LÜKSEMBURG
20.11.2003 tarihli ve 01.06.2006 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Lüksemburg Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 23/3 ;
“Akit Taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer Taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır.”
MAKEDONYA
06.07.1998 tarihli ve 01.07.2000 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Makedonya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 17/3 ;
“Taraflardan birinin mevzuatı gereğince sigortalı olarak ilk işe girme, yardımı koruma veya tekrar yardıma hak kazanma peşinen sigortalı olma süreleri veya diğer hususlarla şartlandırıldığı takdirde, diğer Taraftaki süreler ve ilk işe girme esas alınır.”
SLOVAKYA
25.01.2007 tarihli ve 01.07.2013 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-Slovakya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Madde 13/3 ;
„Türk mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer akit taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır.“
B) SÖZLEŞMESİNDE İLK SİGORTA GİRİŞİ İLE İLGİLİ HÜKÜM BULUNMAYAN ÜLKELER
Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmasına rağmen sözleşmelerinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmayan 8 ülke bulunmaktadır. Bunları da sırasıyla inceleyelim.
İNGİLTERE
Türkiye’nin ilk 09.09.1959 tarihli ve 01.06.1961 tarihinde yürürlüğe giren sosyal güvenlik sözleşmesi imzaladığı ülkedir. Sözleşme sadece İngiltere’de değil aynı zamanda Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya ve Man Adası’nda çalışan veya bulunan vatandaşlarımızı da kapsamaktadır.
Her ne kadar bu sözleşmenin “İhtiyarlık Aylığı” başlıklı II.Kısımının 14. maddesine dayanılarak davalar açılmış ise de Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 26.11.2015 günlü ve 2015/16273- 20657 sayılı içtihadında da belirtildiği gibi “… Sözleşmenin 14. maddesi kısmi sözleşme aylığına ilişkin olup, akit taraflardan herhangi birinde gerçekleşen sigortaya giriş tarihinin, âkit tarafın iç hukuk mevzuatına göre yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarının belirlenmesinde sigortalılık başlangıç tarihi olarak kabul edilmesi gerektiğine dair bir hüküm bulunmamaktadır….. Mahkemece, İngiltere’de işe giriş tarihi olan 06.04.1994 tarihinin Türkiye’de sigorta başlangıcı olarak kabul edilemeyeceğinden dolayı davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yazılı biçimde kabulüne karar verilmesi, usul ve yasaya aykırı olup, bozma nedenidir. ” denilerek mahkemelerce de kabul edilmemektedir.
Bu durumda SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi gereğince de; örneğin Türkiye’de 4/1-a bendi kapsamında 12.02.2013 tarihinde, İngiltere’de ise 01.01.1984 tarihinde çalışmaya başlayan sigortalı, İngiltere’de 01.01.1984-01.01.2000 süresinde geçen 5760 gün sigortalılık süresini borçlanmıştır. Adı geçen, adına tahakkuk ettirilen borç miktarını 15.09.2014 tarihinde ödemiş ve aynı tarihte aylık talebinde bulunmuştur.
Ülkemiz ile İngiltere arasında yürürlükte bulunan sosyal güvenlik sözleşmesinde, Türk sigortasına girişinden önce İngiltere sigortasına girişin, Türk sigortasına giriş olarak kabul edileceğine ilişkin bir hüküm yer almadığından adı geçenin ilk işe giriş tarihi, 12.02.2013 tarihinden 5760 gün geriye götürülerek belirlenecektir.
DANİMARKA
Türkiye ile Danimarka arasında 22.01.1976 tarihli ve 01.02.1978 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme bulunmaktadır.
Her ne kadar sözleşmenin 33. maddesine dayanılarak davalar açılmış ise de en yeni Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 3.11.2016 günlü ve 2016/9565- 13321 sayılı içtihadında da belirtildiği gibi “… anılan hüküm sigortalı sürelerin aylığı yetmemesi durumunda ikamet sürelerinin de sigortalı sürelerle çakışmaması koşuluyla aylıkta nazara alınabileceğine dair bir düzenleme olup, Türkiye Cumhuriyeti ile Danimarka Krallığı arasındaki Sosyal Güvenlik Sözleşmesi’nde, Danimarka ülkesinde çalışmaya başlanılan veya Danimarka Emeklilik Sigorta Rejimine tabi olunan ilk tarihin Türkiye’de sigorta başlangıcı sayılması gerektiğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır” denilerek mahkemelerce de kabul edilmemektedir.
Aynı nitelikte Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 8.10.2015 gün 2015/5801-16220, 16.10.2014 gün 2014/18270-19665,Yargıtay 21. Hukuk Dairesinin 22.12.2014 gün 2014/23171-28017 sayılı içtihatları örnek gösterilebilir.
İSVEÇ
Türkiye ile İsveç arasında 30.06.1978 tarihde imzalanan ve 01.05.1981 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi de İsveç ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
NORVEÇ
Türkiye ile Norveç arasında 20.07.1978 tarihli ve 01.06.1981 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi de İsveç ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
Her ne kadar sözleşmeye dayanılarak davalar açılmış ise de Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 14.3.2016 günlü ve 2015/5508 E., 2016/3101 K. sayılı içtihadında da belirtildiği gibi “Türkiye Cumhuriyeti ile Norveç Krallığı arasındaki Sosyal Güvenlik Sözleşmesi’nde; Norveç ülkesinde çalışmaya başlanılan veya Norveç Milli Sigorta Rejimine tabi olunan ilk tarihin Türkiye’de sigorta başlangıcı sayılması gerektiğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır…. Mahkemece Norveç Krallığı’nda işe giriş tarihi olan 15.8.1985 tarihinin Türkiye’de sigorta başlangıcı olarak kabul edilemeyeceğinden dolayı davanın reddine, karar verilmesi gerekirken yazılı biçimde kabulüne karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.” denilerek mahkemelerce de kabul edilmemektedir.
LİBYA
Türkiye ile Libya arasında 13.09.1984 tarihinde imzalanan ve 01.09.1985 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Güvenlik sözleşmesi bulunmakta, ancak bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi de Libya ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
Her ne kadar sözleşmeye dayanılarak davalar açılmış ise de Yargıtay 21. Hukuk Dairesinin 20.10.2016 günlü ve 2016/17217- 13287 sayılı içtihadında da belirtildiği gibi “Türkiye ile Libya devleti arasında imzalanmış Sosyal Güvenlik Sözleşmesi var ise de anlaşma metninde Türk-Alman Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 29/4.maddesinde ön görüldüğü gibi davacının Türk sigortasına girişten önce bir Libya rant sigortasına girmiş olması halinde bu girişin Türk sigortasına giriş olarak kabul edileceği yolunda paralel bir düzenleme bulunmamaktadır. Öte yandan, Kurum’un hatalı işlemi, Yasa tarafından öngörülmeyen bir hakkı kazandırmaz. Bu sebeplerle davacının sigortalılık başlangıcının 506 Sayılı Kanun’un 108 ve 3201 Sayılı Kanun’un 5.maddesine göre tespit eden Kurum işlemi yerinde olup Mahkemece açık yasal düzenlemelere rağmen davacının sigortalılık başlangıcının Libya’da ilk kez çalışmaya başladığı tarih olduğunun tespitine karar verilmiş olması usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.” denilerek mahkemelerce de kabul edilmemektedir.
ROMANYA
Türkiye ile Romanya arasında 06.07.1999 tarihli ve 01.03.2003 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi de Romanya ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
SIRBİSTAN
Türkiye ile Sırbistan arasında 26.10.2009 tarihli ve01.12.2013 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi de Sırbistan ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
KARADAĞ (MONTENEGRO)
Türkiye ile Karadağ (Montenegro) arasında 15.03.2012 tarihinde imzalanan ve01.12.2015 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme bulunmaktadır. Bu sözleşmede maalesef sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
SGK’nın 01.09.2016 tarihli ve 2016/20 sayılı genelgesi ile Karadağ ilk sigorta girişinin kabul edilmeyeceği, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
TUNUS
Türkiye ile Tunus arasında 28.05.2013 tarihli ve 01.04.2018 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
Sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmadığından Tunus’daki ilk sigorta girişi Türkiye için kabul edilmemektedir. İlk sigorta giriş tarihi 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirlenmektedir.
MACARİSTAN
Türkiye ile Macaristan arasında 24.02.2015 tarihli ve 01.04.2018 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
Sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmadığından Macaristan’daki ilk sigorta girişi Türkiye için kabul edilmemektedir. İlk sigorta giriş tarihi 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirlenmektedir.
MOLDOVA
Türkiye ile Moldova arasında 05.05.2017 tarihli ve 01.06.2020 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme mevcuttur. Bu sözleşmede sigorta girişi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır.
Sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmadığından Moldova’daki ilk sigorta girişi Türkiye için kabul edilmemektedir. İlk sigorta giriş tarihi 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirlenmektedir.
C) AVRUPA SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİNE TARAF ÜLKELERİN İLK SİGORTA GİRİŞLERİ
İSPANYA VE PORTEKİZ’İN DURUMU
16.04.1964 tarihli Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesine Türkiye ile birlikte bir çok Avrupa ülkesi taraftır. Bu sözleşmeye göre taraf ülkelerdeki çalışmaların hizmet birleştirilmesi mümkün. Ancak bu sözleşme hükümlerine göre şayet taraf ülkeler kendi aralarında ikili bir sosyal güvenlik sözleşmesi imzalayıp yürürlüğe koymuşlarsa bu takdirde Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi değil iki ülke arasındaki sosyal güevnlik sözleşmesi uygulanacaktır.
Örneğin İtalya, Türkiye ile birlikte Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi taraf olmalarına rağmen Türkiye ile İtalya 08.05.2012 tarihinde kendi aralarında Türkiye-İtalya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzaladığından ve Türkiye açısından 01.08.2015 tarihinde yürürlüğe girdiğinden artık Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi değil, Türkiye-İtalya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi uygulanacaktır.
Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesine taraf olmakla birlikte Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamayan ancak bu sözleşmeye göre hizmet birleştirmesinin mümkün olduğu iki ülke bulunmaktadır. Bunlar İspanya ve Portekiz’dir.
SGK’nın 29.09. 2014 tarihli ve 2014/27 ve 01.09.2016 tarihli ve 2016/20 sayılı genelgelerinde Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesine göre Portekiz ve İspanya’daki çalışmaların Türkiye’deki çalışmalarla hizmet birleştirilmesi yapılmasına rağmen bu sözleşmede ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmadığından İspanya ve Portekiz ilk sigorta girişlerinin Türkiye’de ilk sigorta girişi sayılmayacağı, ilk sigorta giriş tarihinin 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışma yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmanın başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirleneceğini hükme bağlamıştır.
SÖZLEŞMESİ ONAY AŞAMASINDA OLAN ÜLKELER
İran ile 16.04.2016 tarihinde, Polonya ile 17.10.2017 tarihinde, Moğolistan ile 07.03.2018 tarihinde ve Kırgızistan ile 09.04.2018 tarihinde sosyal güvenlik sözleşmeleri imzalanmış ise de bu sözleşmeler Türk iç hukuku açısından henüz onaylanmadığın yürürlüğe girmemiştir. Ancak bu ülkelerdeki ilk sigorta girişleri aşağıda izah edildiği gibi sözleşmesiz ülklerdeki ilk sigorta girişlerinin tespiti gibi yapılmaktadır.
D) SÖZLEŞMESİZ ÜLKELERDEKİ İLK SİGORTA GİRİŞİNİN TESPİTİ
Yukarıdan beri sıralayıp açıkladığımız ülkelerle Türkiye’nin sosyal güvenlik sözleşmesi olmasına karşın maalesef bunlar dışında kalan ülkelerle sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmamaktadır. Bu ülkeler arasında gurbetçi insanımızın yoğun olarak bulunduğu AB üyesi Finlandiya başta olmak üzereİrlanda, Letonya, Litvanya, Polonya (Sözleşme imzalandı onay aşamasında), AB dışında Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Asya Türk cumhuriyetleri, özellikle ortadoğuda başta Suudi Arabistan olmak üzere Kuveyt, BAE, Lübnan, Ürdün ve Irak gibi ülkeler sayılabilir.
Bu sözleşmesiz ülkelerdeki çalışan veya bulunan insanımızın ilk sigorta giriş tarihleri, aynı sözleşmesinde ilk sigorta girişi bulunmayan sözleşmeli ülkelerde olduğu gibi 3201 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükmü gereğince Türkiye’de çalışmaları yoksa borcun ödendiği en son tarihten, Türkiye’deki çalışmalarının başladığı tarihten önceki yurtdışı süreleri borçlanılmış ise Türkiye’de ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihten, borçlanılan gün kadar geriye gidilerek belirlenmektedir.
SGK’nın 08.06.2011 tarihli 2011/48, 29.09. 2014 tarihli 2014/27 ve 01.09.2016 tarihli 2016/20 sayılı genelgelerinde bu husus açıkça belirlenirken yargıya intikal eden bir davada Yargıtay 10. Hukuk Dairesi de 28.01.2016 günlü 2015/7402 E., 2016/961 sayılı içtihadında aynı hususa vurgu yapmıştır.
Yüksek mahkeme bu içtihadında Türkiye Cumhuriyeti tarafından Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna-Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Güney Kore, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, KKTC, Kanada, Karadağ, Kebek, Libya, Lüksemburg, Makedonya, Norveç, Romanya, Sırbistan ve Slovakya olmak üzere toplam 28 ülkeyle Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzalanmış olduğu ancak Lübnan ülkesiyle yapılmış bir sosyal güvenlik sözleşmesinin bulunmadığı tespitinden sonra “…uyuşmazlığa konu olan yurtdışı çalışma süresinin Lübnan ülkesinde geçmiş olması ve anılan ülke ile aramızda sosyal güvenlik sözleşmesinin bulunmaması karşısında, davacının sigorta başlangıç tarihinin 3201 Sayılı Kanun’un 5. maddesine göre Türkiye’deki sigorta başlangıç tarihinden borçlanılan süre kadar geriye gidilmek suretiyle belirlenip, 506 Sayılı Kanun’un geçici 81. maddesinde belirtilen tahsis şartlarının tahsis talep tarihi itibarıyla tam olarak yerine getirilip getirilmediği hususu ayrıntılı şekilde irdelenmeksizin yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir.” denilmiştir.
Buna ilişkin bir örnek verecek olursak Türkiye’de hiç sigorta girişi olmayan ve 01.03.1968 doğumlu bir erkek Bağkur kapsamında ABD’deki yurtdışı çalışma ve işsizlik sürelerini 06.08.1986-06.08.2011 tarih aralığında 9000 gün olarak 12.12.2017 tarihinde borçlanmış ve borçlanma bedelini 01.04.2018 tarihinde yatırmıştır. ABD’de 06.08.1986tarihinde çalışmaya başlayan sigortalı 01.05.2018 tarihinde aylık talebinde bulunmuştur.
Ülkemiz ile ABD arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmadığından Türk sigortasından önce ABD’de sigorta girişi olmasına rağmen Türk sigortası için ilk sigorta başlangıcı 3201 sayılı Kanunun5/3 maddesi gereğince borcun ödendiği 01.04.2018 tarihinden geriye doğru 9000 gün (25 yıl) götürülerek 01.04.1993 olarak belirlenecektir. Bu belirlenen sigorta giriş tarihine göre 1479 sayılı Kanun gereğince 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yılını doldurmaya 15 yıl 10 ayı olduğundan 54 yaşında emekli aylığına hak kazanacaktır. 01.04.2018 tarihi itibariyle sigortalı gurbetçimiz henüz 50 yaşında olduğundan daha 4 sene beklemek zorundadır. Bu nedenle emekli aylığı talebi reddedilecektir.
Oysa ABD ile sözleşmemiz olsa ve bu sözleşmede Almanya, Belçika veya Fransa gibi ülkelerin sözleşmelerinde olduğu gibi ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunsa ilk sigorta başlangıcı ABD’deki ilk çalışamanın başlangıcı olan 06.08.1986 tarihi esas alınacaktır ki, bu durumda 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yılını doldurmaya 9 yıl 2 ay 5 günü kalacağından aynı gurbetçimiz 49 yaşında emekli aylığına hak kazanacaktı. Yaşını doldurduğundan da emekli aylığı hemen bağlanacaktı.
Görüldüğü gibi ilk sigorta girişinin sözleşmelere göre belirlenmesi çok büyük avantajlar sağlamaktadır.
Sözleşmeli ancak sözleşmesinde sigorta girişi bulunmayan ve sözleşmesiz ülkelerde bulunan gurbetçi insanımızın bir an önce Türkiye’de kısa süreli de olsa bir sigorta girişi yapmalarını ileriye dönük olarak şiddetle tavsiye ediyoruz. Bu durumda ilk sigorta tarihi 3201 sayılı Kanunun 5/3 maddesine göre son ödeme tarihinden geriye doğru değil, borçlanma bedelini ne zaman ödenirse ödesin 5/2 madde gereğince Türkiye sigorta girişinden geriye doğru götürülerek tespit edilecek ve emeklilik şartları belirlenecektir. Örneğin 2011 yılında sigorta girişi yapanın 2011 yılından geriye 2015 yılında yapanın 2015 yılından geriye doğru götürülerek belirlenecektir.
Aşağıdaki tabloda Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olan 28 ülke ile bu ülkelerin hangilerinin sözleşmelerinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm olduğu ve olmadığı liste olarak gösterilmiştir. Listeye sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunmayan Tunus, Macaristan ve Moldova eklenmemiştir.
NOT: Danışma hizmetimiz ön ödemeli ücrete tabidir.
Av. Şerif YILMAZ
